TARİHÎ ESERLERİMİZ

  Kiraz, özellikle tarihî eserler açısından çok zengindir. Bu zenginliklerin tanıtımının iyi yapılabilmesi, ilçemizde neredeyse hiç olmayan Turizm etkinliklerini başlatacak ve ekonomik olarak da yeni imkânlar sağlayacaktır. Hisar,Yağlar, Kayacık Hisar ve Kale Köyü Kaleleri başta olmak üzere, Kale Köyü Tolazları (Tonozları), Aydınoğlu İsa Bey Camii (Ulu Cami), Suludere Camii ve Hamamı, Şemsiler ve Karaburc köylerinde bulunan (Tümülüsler) kral mezarları, Haliller Köyündeki Çeşme, bu köye bağlı Vakıflar Mahallesindeki Türbe ile Cevizli Köyündeki Cami ve Çeşme de önemli eski eserlerimizdendir. Detaylı bir araştırma yapıldığında daha nice tarihî eserin bulunacağına kesinlikle inanıyorum. Çünkü, Kiraz ve çevresinde Antik Çağdan itibaren Hitit, İon, Frigya, Lidya, Pers, Roma-Bizans ve Türk hâkimiyetinde önemli medeniyetler kurulmuş ve değerli eserler bırakılmıştır.

       Kaleköy/Antik Kent’teki Gymnasium(Kale), Tonoz (Tolaz) resimlerine bakıldığında rahatça görülecektir ki Kale kalıntılarındaki yarım kavisli tonoz yapı tekniğinin kullanılmış olması, bu eserin Geç Roma/Erken Bizans döneminde yapılmış olma ihtimalini güçlendirmektedir. Kaleköy Antik Kent Kalıntısı büyük bölümü üzerinde, bugünkü modern Kaleköy bulunmaktadır. Kente ait gymnasium (Kale), büyük oranda günümüze kadar sağlam olarak gelebilmiş tek yapıdır. Yerleşim alanının gymnasiumun çevresi ile doğudaki eğimli tepeler ve ova arasında eğimli arazide yoğunlaştığı görülmüştür. Bu alanda gymnasıumun yanı sıra tonozlu yapılar ile temel kalıntılarına rastlanmaktadır. Kente ait nekropol alanının, köy mezarlığının güney yönünde, Kaleköy-Haliller Köy yolu istikametinde yolun iki tarafında geniş bir alana yayıldığı ve bu alanda tahrip edilmiş mezar odalarının bulunduğu görülmektedir. Ayrıca yerleşim alanı ile mezarlık alanı birbiri içine girmiş haldedir.

      Kaleköy/Kale Antik Kenti ve çevresi, Kültür ve Turizm Bakanlığı İzmir I Numaralı Kültür ve Tabiat Varlılarını Koruma Kururlu (TVKK)'nun18.02.1999 tarih ve 7780 sayılı kararı ile SİT Alanı olarak tescil edilmiştir.
        
           Kaleköy/Kale Antik Kenti
        civarındaki Tonozlar (Tolazlar)

       Tol: Mimaride, üstü kemer tonozla örtülü bina demektir.

       Tonoz: Bir kemer açıklığının devamı suretiyle yapılan kargir (Taş, tuğla, beton, vb. gibi organik olmayan malzeme ile inşa edilmiş her türlü yapı) inşaata denir. Biçimi alttan içbükey olmak üzere taş ya da tuğla ve harçla örülmüş yarım silindir şeklinde tavan; bir kemerin aralıksız olarak devam etmesi ile meydana gelen örtü. Tonozlar; kavislerinin şekline göre çeşitlidir. En basiti yarım daire kavisinde olan ve beşik tonoz denilen tonozlardır. Romalıların kullandıkları bu şekil tonozlar, Bizanslılarda da kubbe tonoz olarak devam etmiştir.

       Tonoz yapı tekniği Doğu’dan ve Türkler’den batıya geçmiştir. Sit Alanı olarak tescillenen Kale Antik Kenti çevresinde yaklaşık 100.000 m2 civarındaki alanda, eskiden yüzlerce tonoz yapılar bulunmaktaydı. Şu anda bu tonozlardan 20 kadarı hâlâ ayakta olup, bazıları köylüler tarafından hayvan barınağı, samanlık, vb. olarak kullanılmaktadır. Hele bunlardan bir tanesinin çatı kısmında renkli mozaiklerle yapılmış figürler de vardı. Zamanla doğal sebepler, yağmur, toprak kayması ve insan tahribatı neticesinde bu güzelim eserler yok olmuştur. Sağlam kalanların mutlaka orijinal şekliyle korunması şarttır. Hatta bu tonozların restore edilerek turizme açılması bile mümkündür.

       Kale Köyü tarihi şehir olarak değerlendirilmiş ve Sit Alanı kapsamına alınmış olmasına rağmen, bugüne kadar Kale ve civarında hiçbir arkeolojik kazı yapılmamıştır. Ancak, yüzey-de ve gözle görülebilen Roma/Bizans (196-395/395-1308) döneminde yapılmış olan Gymnasium (Kale)’un kalıntıları halâ ayaktadır. Tolaz da denilen yeraltındaki taş örgü barınaklar, tümülüsler, suyolları bulunmaktadır. Bu haliyle bile, iyi tanıtılması halinde turist çekebilecek kapasite bulunmaktadır. Şu anda, turizm neredeyse hiç yoktur.