Mustafa Kemâl ATATÜRK
--------------------------------------------------------------------------
KALE KÖYÜ TARİHİ
Keles/Kiraz ve civarındaki Türk hâkimiyeti, yeni bulgulara göre Hititler de Türk soyundan geldikleri için, M.Ö.2000 yıllarında başlamıştır. Bu da demek oluyor ki 4008 yıl önce, Keles/Kiraz bölgesinde yine Türkler hâkimdi. Yani, Kale Köyü de 4008 yıldır Türk’tür.
Kale Köyü yöresi Antik Çağ’da sırasıyla; Hitit, İon, Frig, Lid, Pers, Makedon, Suriye Krallığı, Bergama Krallığı, Roma, Bizans ve Ceneviz hâkimiyetinde kalmıştır.
Anadolu’ya ilk Türk girişini, Batı Hun Türkleri tarafından 378 yılında Karadeniz’in kuzeyinden Trakya ile Kafkasya üzerinden, 395-398 yılları arasında Anadolu’ya girmişlerdir Anadolu’ya ikinci giriş 508-516 yılları arasında; Hunlara tabi olarak yaşayan, Sabir Türkleri tarafından yapılmıştır. Anadolu’ya üçüncü Türk girişi, 7.yüzyıldan itibaren doğudan batıya doğru Müslüman Türkler gerçekleştirmiştir. Özellikle Abbasiler devrinde (750-1258); Türkistan ve Horasan’dan Anadolu’ya getirilerek, Bizans’a karşı gazalara katılanların arasında çok sayıda Türk vardı. Anadolu’ya dördüncü ve kalıcı en son Türk girişi,1071 yılında Malazgirt Zaferi sonrası olmuş ve Anadolu kapıları yeniden ve ebediyen Türklere açılmıştır.
İzmir ve çevresinde Çaka (İzmir, 1078-1093) ve Tanrıverdi (Efes, 1078-1093) Beyler iki ayrı bağımsız beylik kurarak 15-17 yıl bu bölgeye hâkim olmuşlardır. Kale Köyü, Anadolu Selçukluları ve Aydın Oğulları Beyliği zamanında, önemli yerleşim merkezidir. Aydın Oğlu Mehmet Bey’in daimî Sarayı Birgi’de, yazlığı da Bozdağ’ın Keles/Kiraz’a bakan yamacında kuruluydu. O dönemde Keles/ Kiraz yöresi, bu beyliğe ait hayvanların barındığı kışlağıydı. Özellikle Umur ve İsa Beyler zamanında Keles/Kiraz’a önem verilmiş, Ulu Cami, v.b. eserler onlar zamanında yaptırılmıştır.
1426 tarihinde Osmanlı Devleti topraklarına katılan Keles/Kiraz yöresine, ilk defa Türkçe bir isim verilmiştir. Osmanlı döneminde, “Güzel yer” anlamına gelen, “Keles” ismi Kiraz’a verilen ilk Türkçe isimdir.
KALE KÖYÜ/COĞRAFİ KONUM
Kale Köyü, Haliller’e bağlı Gevli/Gevle Mahallesi iken, 1962yılında bağımsız köy olarak Kale Köyü adını almıştır. Köyün ilk Muhtarı rahmetli Mehmet Candar’dır. Daha sonra Hakkı Koç, Murat Kör (rahmetli), Mustafa Koç, Mustafa Güney ve Halil Efe. Halil Efe en uzun süre muhtarlık yapan/yapmakta olan muhtarımızdır.
Köydeki geç dönem Roma/ erken Bizans dönemine ait kale ve tolaz/tonozların bulunması sebebiyle, Kale Köyü adının verilmesi isabetli olmuştur. 140 Haneli köyün nüfusu, Türkiye İstatistik Kurumu tarafından, 31/12/2012 tarihi itibariyle açıklanan istatistiklere göre; 484 kişidir. Nüfusun 243'ü erkek, 241’si da kadındır.
GEVLİ/GEVLE ADININ KaAYNAĞI
Türk Dili’nin derli toplu ve henüz yeri doldurulamamış olan ilk Osmanlıca-Türkçe sözlüklerinden; “Ali Rıza Alp-Sabahat Alp.Büyük Osmanlı Lûgatı.İstanbul: Site Yayınları,1964 4 Cilt” ve “Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Büyük Lûgat/Heyet-İstanbul: TÜRDAV, 1985 1081 s.” sözlüklerinde, Arapça kökenli, kahraman/yiğit anlamına gelen “Gev” kelimesi yer almaktadır:
Türkçemizde, bazı Arapça, Farsça, v.b. dillerde isimlerin ve sıfatların sonuna “–li/lı, -lu/lü” ekleri getirilerek, bunların Türkçe’ye uygun isim ve sıfat haline getirildiği bilinmektedir. Aşağıdaki örneklerde olduğu gibi.
Arapça; bayır : az inişli-yokuşlu
bayır-lı : bayırlı
berat : imtiyaz belgesi
berat-lı : beratlı
kama : iki yanı keskin bıçak
kama-lı : Kamalı
gev : yiğit
gev-li : Gevli (Yiğitli)
Farsça; hane : Ev, konut
hane-li : Kaç haneli?
İngilizce; patent : Tescilli sahiplik
patent-li : patentli
Bu durumda, Gevli kelimesinin, Arapça’da kahraman/ yiğit anlamına gelen, “gev” sıfatının sonuna, “-li” eki eklenerek “Gevli” olarak isim haline getirildiği ve halk dilinde bazen Gevle/Gevele olarak da telaffuz edildiği anlaşılmaktadır. Kale Köyü ağzı sözlüğümüz incelendiğinde, buma benzer kelimeleri sıkça kullanıldığını görebilirsiniz.
Keles/Kiraz yöresine yerleşen Türklerin; çoğunlukla Oğuz Türklerinin Bozok koluna mensup Avşar boyuna bağlı aşiretler ile Üçok kolunun Salur boyuna bağlı aşiretlerden oluştuğu anlaşılmaktadır. Kiraz’ın köylerinin isimlerinden bazılarına dikkatle incelediğimizde, görülmüştür ki bu isimler; Türk boylarından Avşar ve Salur boylarına bağlı aşiret isimlerini taşımaktadır. Bunlar aşağıda verilmiştir.
Boy Adı Aşiret Adı Köy Adı
Bozoklar-Avşar
Cerit Ceritler
Haliller Haliller
Çatak/Çıtak Çatak
Solaklar Solaklar
Akkeçili Akkeçili
Üçoklar-Salur
Karaman Karaman
Yukarıdaki tablodan da anlaşılacağı gibi, Gevle/Gevli’nin daha önce mahallesi olduğu, Haliller Köyünü kuran/adını verenler; Oğuz Türklerinin Bozok Kolu’nun Avşar Boyu’na mensup Haliller aşiretidir. Zaten, Kiraz bölgesine yerleşen aşiretlerin tamamına yakını da Avşar boyuna mensuptur. Bu bilgilerin ışığında, Gevle’yi (Kale Köyünü) de kuranlar Avşar Boyuna mensup yiğitleri ve kahramanları ile çevrede ün salmış olan Gevli Aşireti olmalıdır.
Kale Köyü; Kiraz’ın doğusunda, Kiraz’a 13 km, İzmir’e 153 km uzaklıkta tarihi bir köydür. Güneyinde Haliller, Doğusunda Tekbıçaklar, kuzeyinde Köse Suyu/Çayağzı köyleri ve batısında Kiraz Ovası yer almaktadır.
